Sposoby ochrony pojazdów pancernych

Kiedy po raz pierwszy ujrzano czołg na polu bitwy, w 1916 roku, od razu zaczęto szukać broni, która byłaby w stanie przebić ich gruby (jak na tamte czasy) 12 milimetrowy pancerz. Gdy na froncie pojawiły się pierwsze rusznice przeciw pancerne, konstruktorzy rozpoczęli pracę nad zwiększeniem grubości i efektywności pancerza. Wraz z biegiem lat technologia posunęła się znacząco do przodu. Po ponad 100 latach czołgi jak i broń do ich zwalczania uległy całkowitym zmianom i przypominają jedynie kształtem to co było przełomowe wiek wcześniej.

Pancerze i sposoby na ich przebicie

Każdy pancerz ma swoje wady i zalety, dlatego odpowiednie dobranie różnych typów ma bardzo duży wpływ na ich skuteczność. Każdy pancerz inaczej sobie radzi z różnymi pociskami bądź zagrożeniami na polu bitwy. Tak samo każda broń przeciw pancerna różnie sprawdza się w niektórych warunkach.

Pancerz – wady i zalety każdego rodzaju

• Pancerz walcowany nitowany – Głównymi zaletami są prostota i niska cena produkcji lecz do wad zaliczyć można niską wytrzymałość nitów. Po trafieniu w pancerz zamieniały się w pociski robiące ser szwajcarski ze wszystkiego co znajdowało się wewnątrz trafionego pojazdu. Ten typ pancerza przestał być używany już w połowie drugiej wojny światowej.
• Pancerz walcowany spawany – Do zalet należy również niska cena oraz odpowiednio duża ochrona w momencie odpowiedniego kontowania płyt pancernych. Wadą jest wysoka masa oraz niska odporność na pociski typu HEAT-FS oraz APFSDS (opiszę je w następnym akapicie). Pancerz walcowany spawany był podstawą czołgów odkąd zauważono wady poprzednika do czasu kiedy zaczęły wypierać go pancerze warstwowe, kompozytowe, reaktywne oraz aktywne.
• Pancerz odlewany – Najważniejszą zaletą jest możliwość uzyskania dowolnego kształtu oraz różnej grubości jednego elementu pancerza. Pancerze te były używane do produkcji niektórych czołgów aliantów z czasów drugiej wojny. Mimo wielkiej wady jaką jest wytrzymałość stali fabrykowanej w ten sposób, typ ten znalazł szeroki wachlarz zastosowań. Lecz nie tylko zachód wykorzystywał tą technologie. Wielkim zwolennikiem tego typu ochrony był Związek Radziecki oraz Federacja Rosyjska która wykorzystuje do dzisiaj tą technikę w celu produkcji wież czołgowych.
• Fartuchy pancerne – Nie jest to oddzielny pancerz, lecz dodatek do podstawowego opancerzenia mający na celu ochronę przed pociskami HEAT oraz HEAT-FS. Używany był w formie stalowej płyty bądź siatki z drutu metalowego. Najliczniej wykorzystywany przez III Rzeszę podczas drugiej wojny światowej. Fartuchy ze względu na zawodność zostały wyparte przez pancerze warstwowe oraz kompozytowe
• Pancerz warstwowy – Również nie jest to do końca oddzielny pancerz. Jest to technika używana w projektowaniu pojazdów pancernych polegająca na odpowiednim ułożeniu warstw pancerza ochraniających jeden fragment pojazdu Jest to wykonywane taki sposób aby płyty pancerne były oddzielone pustą przestrzenią, która niweluje działanie ładunku kumulacyjnego. Wadą tego zastosowania jest znaczące zwiększenie wagi oraz ceny wyprodukowania pojazdu.
• Pancerz kompozytowy – Pancerz nowoczesnych czołgów, który był odpowiedzią na pociski HESH, został stworzony poprzez wykorzystanie różnych materiałów do wyprodukowania jednego elementu. Zaletą takiego rozwiązania jest wysoka odporność na różne typy pocisków. Niestety proces tworzenia tego wynalazku jest bardzo złożony i drogi co jest jego największą wadą.
• Pancerz reaktywny – Są to płyty pancerne ułożone na głównym pancerzu przedzielone materiałem wybuchowym. Podczas trafienia pocisku w pierwszą płytę następuje wybuch po drugiej stronie płyty mający na celu „odepchnąć” ją w stronę pocisku zmniejszając siłę penetracji samego rdzenia. Niestety taki pancerz jest jednorazowy co skutkuje wysokimi kosztami eksploatacji.
• Pancerz aktywny – Najnowsze osiągnięcie techniki polegające na neutralizacji zagrożenia w postaci pocisku, granatu bądź rakiety jeszcze przed trafieniem. Odbywa to się przy użyciu zaawansowanych komputerów obliczających trajektorię lotu pocisku oraz jego prędkość, a następnie wysyłających w jego kierunku małych pocisków zamontowanych na pojeździe. Przy kontakcie obydwu pocisków następuje ich zniszczenie bądź zmiana trajektorii większego z nich co skutkuje brakiem trafienie w pojazd.

Rodzaje pocisków do zwalczania pojazdów pancernych

• Pociski AP (ang. Armour Piercing) – Pocisk przeciwpancerny pełno kalibrowy. Podstawowe uzbrojenie do zwalczania pojazdów pancernych stosowane od początku rozwoju broni pancernej. Jest on wyprodukowany ze specjalnie utwardzanego materiału. Cała siła penetracji polega na energii kinetycznej zależnej od prędkości więc wartość ta spada wraz z odległością.
• Pociski APC (ang. Armour Piercing, Capped) – Pocisk przeciwpancerny pełno kalibrowy z czepcem. Jest to ewolucja pocisku AP. Czepiec jest zrobiony z miękkiego metalu dzięki czemu cały pocisk nie kruszy się na pancerzu i zyskuje na penetracji, ceną osłabionej aerodynamiki.
• Pociski APCBC (ang. Armour Piercing, Capped, Balistic Capped) – Pocisk przeciwpancerny pełno kalibrowy z czepcem oraz czepcem balistycznym. Kolejna ewolucja pocisku AP. Tym razem do pocisku APC dodano czepiec balistyczny mający na celu poprawić aerodynamikę i zwiększyć zasięg efektywny pocisku.
• Pociski APCR (ang. Armour Piercing, Composite Rigid) – Ostatni w naszym zestawieniu pocisk przeciwpancerny pełno kalibrowy, lecz tym razem z rdzeniem z twardego i ciężkiego materiału. Otoczony został miękkim, lekkim płaszczem spełniającym funkcję czepca oraz czepca balistycznego.
• Pociski APDS (ang. Armour Piercing, Discarding Sabot) – Pierwszy pocisk podkalibrowy, czyli o średnicy mniejszej niż średnica lufy, z odrzucanym sabotem. Wraz ze wzrostem kalibrów dział rosła masa pocisków więc coraz ciężej było nadać im odpowiednią prędkość oraz siłę penetracji. W tym miejscu nastąpił przełom ponieważ zmniejszono średnicę pocisku nie zmniejszając średnicy lufy, lecz dodając sabot odpadający zaraz po opuszczeniu działa, który miał na celu stabilizację pocisku w lufie oraz zapobiegnięcie uciekania gazów powstałych w skutek zapłonu prochu, które nadają prędkość pociskowi. Pociski APDS charakteryzują się około dwukrotnie większą siłą penetracji oraz większą prędkością i celnością niż pociski pełno kalibrowe. Wadą tych pocisków jest duży mniejszy efekt zniszczeń jaki powodują po penetracji.
• APFSDS (ang. Armour Piercing, Fin Stabilised, Discarding Sabot) – Pocisk podkalibrowy z odrzucanym sabotem stabilizowany brzechwowo. Jest to rodzaj pocisku podkalibrowego do armat gładkolufowych. Jest zaprojektowany w taki sposób, że płetwy (brzechwy) stabilizują go po wylocie z lufy, a nie ruch obrotowy tak jak w przypadku pocisków przystosowanych do luf gwintowanych.
• HEAT (ang. High Explosive, Anti-Tank) – Pocisk kumulacyjny, którego siła penetracji nie polega na energii kinetycznej nadanej podczas opuszczania lufy działa lecz polega na energii chemicznej. Zasada działania takiego pocisku jest bardzo skomplikowana. W dużym uproszczeniu, przy zetknięciu się z każdą powierzchnią zapalnik umieszczony w nosie aktywuje ładunek w pocisku znajdujący się w tylnej części pocisku. Wybuch sprawia, że stożek miedzi bądź innego materiału ulega stopieniu i formuje się w strumień przebijający pancerz z prędkością dochodzącą do prędkości dźwięku.
• HEAT-FS (ang. High Explosive, Anti-Tank) – Pocisk kumulacyjny stabilizowany brzechwowo. Zwykłe pociski HEAT traciły dużo penetracji ponieważ ruch obrotowy nadany podczas opuszczania lufy gwintowanej rozpraszał strumień stopionego metalu. Nowy pocisk został przystosowany do dział gładko lufowych więc nie tracił siły penetracji przez ruch obrotowy.
• HESH (ang. High Explosive, Squash Head) – Pocisk odkształcalny. Został stworzony z cienkiej warstwy metalu wypełnionej odkształcalnym materiałem wybuchowym. Przy trafieniu materiał ten „przyklejał” się do pancerza, a następnie w skutek eksplozji odrywał kawałki metalu od wewnętrznej strony pojazdu. Pocisk nie miał na celu penetracji pancerza lecz zniszczenie pojazdu w środku. Wadą tych pocisków była nieskuteczność przeciwko pancerzom warstwowym, reaktywnym, kompozytowym czy fartuchom pancernym.