Elementy umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.
Elementy umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych.
Istotne informacje dla twórców.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinna stanowić wynik szczegółowej analizy sytuacji prawnej klienta oraz jego potrzeb. Skuteczna umowa to taka, która zabezpiecza interesy stron w zrównoważony sposób oraz chroni przed sporem sądowym.
Przed zamówieniem wzorca umowy w pierwszej kolejności należy omówić sprawę z prawnikiem i upewnić się, czy sporządzony przez niego wzorzec będzie wystarczający dla ochrony interesów zamawiających.
Jakie elementy powinna zawierać umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych?
Na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[1] (dalej: pr.aut.) twórca może przenieść autorskie prawa majątkowe do utworu na rzecz osoby trzeciej.
Oprócz autorskich praw majątkowych istnieją autorskie prawa osobiste, które są niezbywalne, a zatem nie mogą zostać przeniesione na inny podmiot. Chronią one osobistą relację twórcy z utworem.
Zapamiętaj ~
Nabywca autorskich praw majątkowych nigdy nie zostanie twórcą utworu. W pr. aut. ustawodawca w niektórych przepisach posługuje się pojęciem twórcy, które swoim zakresem obejmuje również nabywców autorskich praw majątkowych (np. w art. 46 pr. aut.- prawa zależne).
Konstruując umowę o przeniesienie autorskich praw majątkowych należy zawsze rozważyć, czy dany przepis będzie miał zastosowanie do twórcy i do nabywcy praw.
Kiedy można przenieść autorskie prawa majątkowe?
Katalog przypadków jest otwarty, jednak najczęściej dochodzi do przeniesienia autorskich praw majątkowych w ramach wykonania umowy o dzieło lub umowy o pracę.
Ważność umowy!
Należy zapamiętać, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych musi zostać zawarta na piśmie pod rygorem nieważności (ad solemnitatem). W przeciwnym wypadku przeniesienie praw będzie nieważne. Autorskie prawa majątkowe pozostaną przy twórcy i można będzie jedynie uznać, że doszło do konkludentnego udzielenia licencji niewyłącznej.
A jakie elementy powinna zawierać umowa ?
Żaden przepis prawa nie wskazuje, jakie konkretnie zapisy powinna zawierać umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych, lecz brak niektórych z elementów spowoduje, że umowa będzie niekompletna i tym samym nie zabezpieczy w odpowiedni sposób interesu klienta.
Rozdział piąty pr. aut. zawiera bardzo ogólną regulacje dotyczącą umów, których przedmiotem są autorskie prawa majątkowe, dlatego w przypadkach nieuregulowanych przez pr. aut. zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.).
W polskim porządku prawnym zgodnie z art. 353¹ k.c. obowiązuje zasada swobody umów, która ma swoją podstawę w art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, gwarantującym wolność człowieka i nakazującym władzom publicznym jej prawną ochronę, a w pewnym zakresie również w art. 20 i art. 22 Konstytucji stanowiących o wolności działalności gospodarczej.
Swoboda umów oznacza, że strony umowy mają możliwości zawierania i kształtowania treści zobowiązania w granicach zakreślonych przez prawo, zatem mogą zawierać umowy nazwane, których elementy są jasno określone w obowiązujących przepisach, jak również umowy „nienazwane” kształtujące ich prawa oraz obowiązki na przyjętych przez nie zasadach.
Skuteczna umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych zawiera
- Przedmiot umowy
W umowie o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinien znaleźć się opis konkretnego utworu, do którego autorskie prawa majątkowe mają zostać przeniesione na osobę trzecią. Może to być utwór istniejący, ale również ten, który powstanie w przyszłości.
Zapamiętaj ~
Twórca nie może przenieść autorskich praw majątkowych do wszystkich swoich utworów, które powstaną w przyszłości i wyczerpią cały przyszły dorobek twórcy. Tego typu zapis jest nieważny, a jeżeli stanowi jedyne postanowienie określające przedmiot umowy, to wówczas cała umowa może zostać unieważniona.
Samo przeniesienie praw autorskich nie powoduje przeniesienia formy, w jakiej utwór został ustalony (przykład: publiczne zaśpiewanie piosenki, opublikowanie wiersza w Internecie, wystawienie rzeźby w galerii sztuki) lub utrwalony (przykład: na kartce papieru, na tablecie, jako nagranie).
Ważne: ustalenie to moment, w którym możliwe jest zapoznanie się z dziełem przynajmniej przez jednego odbiorcę poza twórcą.
“Utwór artystyczny staje się przedmiotem prawa autorskiego już wtedy, kiedy następuje jego ustalenie, tj. gdy przybierze jakakolwiek postać, choćby nietrwałą, jednak o tyle stałą, żeby treść i cechy utworu wywierały efekt artystyczny” ( orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1973 r., sygn. akt. I CR 91/73).
Z powyższego orzeczenia wynika, że do ustalenia utworu nie jest konieczne jego materialne utrwalenie. W praktyce zazwyczaj ustalenie utworu sprowadza się do jednoczesnego jego utrwalenia na materialnym nośniku (przykład: obraz na płótnie, książka w pdf, muzyka na płycie).
Dlatego strony umowy powinny uzgodnić szczegóły dotyczące przekazania nośników utworów, albowiem status prawny rzeczy jest odrębny od praw majątkowych do utworu.
Zapamiętaj ~
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, przejście autorskich praw majątkowych nie powoduje przeniesienia na nabywcę własności egzemplarza utworu (art. 52 ust. 1 pr.aut.).
- Oświadczenie zbywcy
Do przeniesienia autorskich praw majątkowych ma zastosowanie zasada nemo plus iuris, zgodnie z którą zbywca nie może przenieść na nabywcę więcej praw niż sam posiada. Nie dojdzie zatem do skutecznego przeniesienia praw w sytuacji, w której zbywca będzie próbował przenieść autorskie prawa majątkowe, które mu nie przysługują.
Ważne: w celu zabezpieczenia interesu nabywcy zalecam sformułowanie oświadczenia zbywcy praw, w taki sposób aby zabezpieczyć nabywcę na ewentualność, w której zbywca nie jest uprawniony do przeniesienia na niego praw w zakresie wskazanym w umowie.
- Pola eksploatacji
Pola eksploatacji to sposób korzystania z utworu.
Strony mają obowiązek wyraźnego wymienienia w umowie przenoszącej autorskie prawa majątkowe pól eksploatacji, albowiem umowa obejmuje wyłącznie pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione (art. 41 ust. 2 pr. aut.).
Ważne: Przykładowy katalog pól eksploatacji został zamieszczony w art. 50 pr. aut. :
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
- Chwila przejścia praw
W praktyce strony umowy ustalają, że moment przejścia praw na nabywcę następuje w chwili zapłaty wynagrodzenia. Tego typu zapis jest najkorzystniejszy dla twórcy.
W przypadku braku określenia momentu przejścia autorskich praw na nabywcę, zgodnie z art. 64 pr. aut. domniemywa się, że prawa te przechodzą w momencie „przejęcia” utworu.
- Wynagrodzenie
Stanowi element konieczny w przypadku odpłatnego przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu. Wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z dysponowania utworem. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji.
- Czas obowiązywania umowy
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych może zostać zawarta na czas określony lub nieokreślony. Czas obowiązywania umowy zależy od celu zbycia praw oraz interesów stron umowy.
- Oświadczenia twórcy dotyczące autorskich praw osobistych
Autorskie prawa osobiste są niezbywalne i chronią nieograniczoną w czasie oraz niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Zatem mimo przeniesienia autorskich praw majątkowych, twórca ma prawo podpisywać swój utwór i żądać oznaczania siebie jako autora.
W niektórych przypadkach strony umowy decydują się na zobowiązanie twórcy do powstrzymania się od wykonywania swoich praw osobistych w stosunku do nabywcy przez określony czas. Niniejsze postanowienie ma na celu dobrowolne ograniczenie lub zawieszenie praw osobistych autora, co nie jest tożsame z przeniesieniem tych praw na nabywcę.
- Stosunek do utworów zależnych
W przypadku braku regulacji praw do utworów zależnych, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego, mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.
- Postanowienia wymagane przez stan faktyczny i prawny konkretnej sprawy
Autorskie prawa majątkowe są szczególnym przedmiotem świadczenia, co oznacza, że nie jest możliwe podporządkowanie ich powszechnym regułom kontraktowym. Prawo autorskie nie nadaje uprawnieniom majątkowym wyraźnego kształtu, lecz opisuje ich podstawowe cechy, wskutek czego strony umowy mogą samodzielnie tworzyć proces obrotu uprawnieniami autorskimi, odpowiednio do celów przyświecających zbyciu praw. Przykładowo dopuszczalne jest przeniesienie prawa autorskiego na wybranym polu eksploatacji z jednoczesnym zakazem rozporządzania nabytym uprawnieniem, które wyczerpie się po jednorazowym akcie eksploatacji lub przeniesienie autorskich praw majątkowych z zastrzeżeniem warunku (art. 89 k.c.) bądź terminu (art. 116 k.c.).
Wiadomości prawne zawarte w niniejszym artykule nie stanowią porady prawnej, lecz mają charakter informacyjny. Przed podjęciem decyzji o przeniesieniu autorskich praw majątkowych zaleca się uzyskanie pomocy prawnej dostosowanej do indywidualnych potrzeb klienta. Artykuł uwzględnia stan prawny obowiązujący w dniu jego sporządzenia tj. w dniu 17.02.2021 r.
Autor artykułu: Prawnik Ewelina Fuławka Centrum Prawne Online
[1] t.j. Dz.U. 2019 poz. 1231
